Żywienie i suplementacja w cukrzycy

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Niestety cukrzyca zajmuje wysokie szóste miejsce w rankingu uwzględniającym najczęstsze przyczyny zgonów na świecie. Prawidłowo zbilansowana dieta to kluczowy, niemal jeden z najważniejszych elementów terapii, który w znaczącym stopniu może wpływać na komfort życia chorego. Jadłospis dla cukrzyka pomaga unormować glikemię i jednocześnie dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Jak powinna wyglądać dieta w cukrzycy?

Jakie rodzaje cukrzycy wyróżniamy?

‍

1) Cukrzyca typu 1 (zazwyczaj wywołana procesem immunologicznym, polega na całkowitym uszkodzeniu komórek β trzustki, które produkują insulinę):

— autoimmunologiczna,

— idiopatyczna.

‍

2) Cukrzyca typu 2 (najczęściej występujący typ cukrzycy; spowodowana zmniejszoną wrażliwością tkanek na insulinę i zaburzonym wydzielaniem insuliny przez trzustkę).

‍

3) Inne specyficzne typy cukrzycy:

— genetyczne defekty czynności komórki beta,

— genetyczne defekty działania insuliny,

— choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki,

— endokrynopatie, — leki i substancje chemiczne,

— infekcje,

— rzadkie postacie cukrzycy wywołane procesem immunologicznym,

— inne uwarunkowane genetycznie zespoły związane z cukrzycą.

‍

4) Cukrzyca ciążowa (występująca u około 4% kobiet w ciąży; często u kobiet zmagających się z cukrzyca ciężarnych, występuje cukrzyca typu 2 w przyszłości).

Objawy wskazujące na możliwość występowania cukrzycy ze znaczną hiperglikemię:

• nasilona diureza (wielomocz);

• wzmożone pragnienie;

• utrata masy ciała niewytłumaczona celowym odchudzaniem;

• inne, mniej typowe objawy: osłabienie i wzmożona senność, zmiany ropne na skórze oraz stan zapalny narządów moczowo-płciowych.

W przypadku występowania takich objawów należy wykonać oznaczenie glikemii przygodnej.

Jak rozpoznać cukrzycę?

Oto zasady rozpoznawania zaburzeń gospodarki węglowodanowej:

- glikemia na czczo - oznaczona w próbce krwi pobranej 8-14 godzin od ostatniego posiłku ≥126 mg/dl;

- glikemia przygodna – oznaczona w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, niezależnie od pory ostatniego spożytego posiłku ≥200 mg/dl gdy występują objawy hiperglikemii (jeśli brak objawów, potrzebne oznaczenie również glikemii na czczo);

- glikemia w 120, minucie testu OGTT według WHO ≥200 mg/dl.

Żywienie oraz suplementacja w cukrzycy

Prawidłowe żywienie oraz aktywność fizyczna mają istotne znaczenie w poprawie ogólnego stanu zdrowia pacjentów oraz prewencji i leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy. Wszyscy pacjenci powinni być edukowani w zakresie ogólnych zasad prawidłowego żywienia w cukrzycy przez osoby do tego uprawnione (lekarz czy dietetyk).

Głównym celem leczenia żywieniowego powinno być: prawidłowe stężenie glukozy w surowicy krwi; optymalne stężenie kilidów i lipoprotein w surowicy krwi; optymalne wartości ciśnienie tętniczego oraz redukcja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości. Przy planowaniu jadłospisu należy uwzględnić indywidualne preferencje pacjenta, wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej czy status ekonomiczny. Jednak ogólne zalecenia dotyczą wszystkich osób zmagających się z cukrzycą.

Udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii; jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy (nawet do 60%). Wyższy udział węglowodanów jest zalecany u osób z ponadprzeciętną aktywnością fizyczną. Głównym źródłem węglowodanów powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe o niskim indeksie glikemicznym. Ograniczeniu powinny ulec węglowodany proste (jedno- i dwucukry), szczególnie te dodane do żywności przez producentów. Minimalna podaż błonnika powinna wynosić 25g na dzień lub 15g / 1000 kcal diety. Substancje słodzące (słodziki) stanowią dobry zamiennik cukru, o ile spożywane w dawkach zalecanych poniżej ADI (dopuszczalne dzienne spożycie).

Udział tłuszczu w diecie powinien być taki sam jak u osób zdrowych (25-40% wartości energetycznej diety). Najważniejsza jest jakość spożywanych tłuszczów. Tłuszcze nasycone powinny stanowić maksymalnie 10%, tłuszcze jednonienasycone 20%, zaś tłuszcze wielonienasycone 6-10% wartości energetycznej diety. Zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg / dzień, a u osób z dyslipidemią 200 mg / dzień. Bezwzględnemu ograniczeniu powinny ulec izomery trans kwasów tłuszczowych. Niektóre dane wskazują, że zamiana 5% wartości energetycznej diety nasyconych kwasów tłuszczowych na wielonienasycone kwasy tłuszczowej, jednonienasycone kwasy tłuszczowe lub niskoprzetworzone węglowodany zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia odpowiednio o 25%, 15% oraz 9%.  Podstawowy źródłem tłuszczu w diecie cukrzyka powinny być: orzechy, pestki, nasiona, awokado, oliwa z oliwek, olej rzepakowy i inne oleje roślinne z wyjątkiem kokosowego i palmowego.

U większości chorych na cukrzycę, podobnie jak w populacji ogólnej, udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15–20% (ok. 1–1,5 g/kg mc./d). Korzystne wydaje się zastąpienie białka zwierzęcego białkiem roślinnym, jednak nie jest to konieczne.

Spożywanie alkoholu wśród cukrzyków nie jest zalecane. Należy poinformować o możliwym hipoglikemizującym działaniu alkoholu. Dzienna podaż soli nie powinna przekraczać 5g ze wszystkich źródeł. Większe ograniczenia zaleca się u osób z jednocześnie występującym nadciśnieniem tętniczym. Dieta w cukrzycy jest bardzo zbliżona do racjonalnego żywienia zgodnego z Piramidą zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, jednak wymaga bardziej ścisłego przestrzegania. Nie należy popadać w niepotrzebne skrajności, stosować diety głodówkowe i eliminacyjne jeśli nie ma do tego wskazania. Warto bazować w swojej diecie na pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach, owocach, nasionach roślin strączkowych, chudym nabiale, orzechach, pestkach, oliwie, drobiu. Kluczowe jest również odpowiednie nawodnienie. Ilość spożytych płynów powinna być dobrana indywidualnie, jednak jako wyjściową wartość można przyjąć 30 ml/kg masy ciała. W całodobowej puli płynów warto uwzględnić również kawę i herbatę.

Suplementacja w przypadków osób borykających się z zaburzoną gospodarką węglowodanową powinna być celowana i dobrana indywidualnie. Do podstawowych suplementów można zaliczyć witaminę D ze względu na jej rekordowo wysoki deficytowy poziom wśród populacji Polski oraz kwasy tłuszczowe omega-3 (kwas EPA i DHA) w przypadku rezygnacji ze spożycia ryb. Wśród innych suplementów, które mają potencjalne zastosowanie w hiperglikemii można wyróżnić: inozytol, chrom kreatyna czy wyciąg z morwy białej.

Podsumowanie:

Cukrzyca to jedna z najczęściej występujących chorób w Polsce i na całym świecie. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i suplementacja powinny być podstawowymi filarami stylu życia osoby chorej. W celu ustalenia odpowiedniego planu działania, warto skonsultować się z lekarzem oraz dietetykiem.

‍

‍

Piśmiennictwo:

_{1) Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego ; Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020, Diabetologia Praktyczna, 2020, tom 6, nr 1.}

_{2) Li Y, Hruby A, Bernstein AM, Ley SH, Wang DD, Chiuve SE, Sampson L, Rexrode KM, Rimm EB, Willett WC, Hu FB. Saturated Fats Compared With Unsaturated Fats and Sources of Carbohydrates in Relation to Risk of Coronary Heart Disease: A Prospective Cohort Study. J Am Coll Cardiol. 2015 Oct 6;66(14):1538-1548. doi: 10.1016/j.jacc.2015.07.055. PMID: 26429077; PMCID: PMC4593072.}

_{3) Gualano B, DE Salles Painneli V, Roschel H, Artioli GG, Neves M Jr, De Sá Pinto AL, Da Silva ME, Cunha MR, Otaduy MC, Leite Cda C, Ferreira JC, Pereira RM, Brum PC, Bonfá E, Lancha AH Jr. Creatine in type 2 diabetes: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Med Sci Sports Exerc. 2011 May;43(5):770-8. doi: 10.1249/MSS.0b013e3181fcee7d. PMID: 20881878.}

_{4) A scientific review: the role of chromium in insulin resistance. Diabetes Educ. 2004;Suppl:2-14. PMID: 15208835.}

_{5) Nikzamir, A., Palangi, A., Kheirollaha, A., Tabar, H., Malakaskar, A., Shahbazian, H., & Fathi, M. (2014). Expression of Glucose Transporter 4 (GLUT4) is Increased by Cinnamaldehyde in C2C12 Mouse Muscle Cells. Iranian Red Crescent medical journal, 16(2), e13426. https://doi.org/10.5812/ircmj.13426}

_{6) Absalan, A., Mohiti-Ardakani, J., Hadinedoushan, H., & Khalili, M. A. (2012). Hydro-Alcoholic Cinnamon Extract, Enhances Glucose Transporter Isotype-4 Translocation from Intracellular Compartments into the Cytoplasmic Membrane of C2C12 Myotubes. Indian journal of clinical biochemistry : IJCB, 27(4), 351–356. https://doi.org/10.1007/s12291-012-0214-y}

_{7 )Lown, M., Fuller, R., Lightowler, H., Fraser, A., Gallagher, A., Stuart, B., Byrne, C., & Lewith, G. (2017). Mulberry-extract improves glucose tolerance and decreases insulin concentrations in normoglycaemic adults: Results of a randomised double-blind placebo-controlled study. PloS one, 12(2), e0172239. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0172239}

‍