Yerba mate – wspaniały prozdrowotny napój czy przereklamowana „herbatka”?

Yerba mate, napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego (roślina Ilex paraguariensis) jest od lat spożywany w wielu regionach Ameryki Południowej, ale jej popularność rośnie w Ameryce Północnej, Europie i innych regionach świata. Yerba mate uprawia się głównie w czterech krajach: Argentynie, Paragwaju, Brazylii i Urugwaju. Według danych z 2007 roku największym producentem mate jest Argentyna. Uprawy zajmują tam około 152 000 hektarów, głównie w północno-wschodniej części kraju, w prowincjach Misiones i Corrientes. Produkcja wynosi 280 000 ton rocznie i stanowi znaczną część produktu krajowego brutto.

Pochodzenie i składniki yerba mate

Nazwę „yerba mate” wprowadzili Hiszpanie. Oznacza ona napój z ziela (yerba) pitego z tykwy (mate). Nazwy używane przez plemiona południowoamerykańskie brzmią zupełnie inaczej, np. ka’a w języku Guarani, co oznacza roślinę lub ziele. Wybrane nazwy nawiązują do okresu misji jezuickich na terenach występowania I. paraguariensis (od końca XVI do końca XVIII w.) i zapoczątkowania pierwszych upraw przez misjonarzy. Jedna z nazw przypomina nazwę rzeki Parana, nad którą zlokalizowane są naturalne tereny występowania ostrokrzewu.

W liściach mate zidentyfikowano liczne składniki, które mogą być odpowiedzialne za efekty biologiczne. Yerba mate zawiera ksantyny: kofeinę, teobrominę i teofilinę oraz kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy i pochodne kwasu dikawoilochinowego). W surowcu występują także garbniki, flawonoidy, saponiny, witaminy czy składniki mineralne. Ich zawartość jest zmienna w zależności od pory roku w której dokonano zbiorów. To właśnie dzięki zawartości kofeiny. Yerba mate często używana jest jako zamiennik znanej nam dobrze kawy. Według niektórych danych zawartość kofeiny może sięgać około 78 mg na filiżankę. Yerba mate często nazywana jest w Polsce herbatą, co jest dużym błędem. Napar z Ostrokrzewu paragwajskiego znacznie różni się od napojów, które spożywamy na co dzień.

Czy yerba mate korzystnie wpływa na zdrowie?

Niestety badania w tym zakresie są bardzo ograniczone, a na pewno znacznie mniej obszerne i dokładne w porównaniu do innych podobnych napojów jak kawa czy zielona herbata. Niemniej jednak, część prac wskazuje na możliwe korzystne działanie yerba mate.

Yerba mate może działać korzystnie w walce z nadwagą i otyłością. Przyjmowanie preparatu złożonego z mate, guarany (Paullinia cupana) i damiany (Turnera diffusa) znacząco spowalniało opróżnianie żołądka i przedłużało uczucie sytości oraz powodowało utratę masy ciała u pacjentów z nadwagą. Przypuszcza się, że pozytywne działanie yerba mate w kontekście odchudzania może być powiązane z wysoką zawartością kofeiny, która często działa pobudzająco i tym samym zwiększa całodobowy wydatek energetyczny lub zawartością saponin, które zakłócają metabolizm cholesterolu i opóźniają wchłanianie tłuszczu z pożywienia w jelitach.

Napar z yerba mate może zmniejszać poziom glukozy we krwi u osób z cukrzycą typu II oraz zmniejszać poziom lipoproteiny LDL (złego cholesterolu) u osób z chorobami sercowo-naczyniowymi, a to przekłada się na lepsze, ogólnie pojęte zdrowie.

Co ciekawe, jeśli chodzi o związek między spożyciem yerba mate, a ryzykiem nowotworów – nie jest zbyt ciekawie. W badaniach przeprowadzonych w krajach Ameryki Południowej (Brazylia, Urugwaj) wykazano, że spożycie yerba mate może znacząco zwiększać ryzyko raka jamy ustnej, raka przełyku, raka płuc, raka pęcherza moczowego. Spożywanie zbyt wysokich dawek naparu było powiązane z kilkukrotnie wyższym ryzykiem raka szyi i głowy. Jednak w tej materii potrzebne są dalsze, bardziej dokładne prace z randomizacją. Prawdopodobnie to nie same składniki yerba mate działają kancerogennie, a jedynie towarzyszące jej palenie tytoniu oraz wysoka temperatura samego naparu. Niektóre prace wskazują jednak na zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w naparach yerba mate, które mogłyby częściowo odpowiadać za rakotwórcze działanie. Potrzebne są dalsze badania w tym zakresie, jednak z ilością spożywanego naparu nie warto przesadzać.

Podsumowując:

Yerba mate jest znana na świecie od setek lat, a jej popularność z czasem coraz bardziej rośnie – sięgają po nią nie tylko przeciętni ludzie, ale także elitarni sportowcy, gwiazdy i osoby poważane na całym globie. Yerba mate posiada szereg bioaktywnych związków, z których najbardziej znana jest kofeina. Niektóre prace wskazują korzystny wpływ spożycia yerba mate na proces odchudzania czy wyniki badań krwi, jednak problematyczna i ciągle niewyjaśniona jest kwestia spożycia naparu w kontekście ryzyka nowotworów. Z tego względu jak ze wszystkim – zdecydowanie należy zachować umiar i zdrowy rozsądek. Jeśli wyjątkowo lubisz smak yerba mate, śmiało możesz ją spożywać w rozsądnych ilościach, jednak na ten moment nie ma dowodów sugerujących, że jest zdrowsza od dobrze nam znanej kawy.

Bibliografia:                 

_{1) H. Ekiert, A. Kulig, R.J. Ekiert, A. Szopa: „Nowe surowce roślinne w Farmakopei Europejskiej. Część 7. Ilex paraguariensis A. St.-Hil. (ostrokrzew paragwajski) – źródło nowego surowca alkaloidowego”, PP Collegium Medicum w Krakowie, Post Fitoter 2020; 21(2), s.83-92.}

_{2) Lutomski P, Goździewska M, Florek-Łuszczki M. Health properties of Yerba Mate. Ann Agric Environ Med. 2020 Jun 19;27(2):310-313. doi: 10.26444/aaem/119994. Epub 2020 Apr 3. PMID: 32588612.}

_{3) Heck CI, de Mejia EG. Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): a comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations. J Food Sci. 2007 Nov;72(9):R138-51. doi: 10.1111/j.1750-3841.2007.00535.x. PMID: 18034743.}

_{4) Mazzafera P. 1997. Mate drinking: caffeine and phenolic acid intake. Food Chem 60:67–71.}

_{5) Gambero, A., & Ribeiro, M. L. (2015). The positive effects of yerba maté (Ilex paraguariensis) in obesity. Nutrients, 7(2), 730–750. https://doi.org/10.3390/nu7020730}

_{6) Alkhatib, A., & Atcheson, R. (2017). Yerba Maté (Ilex paraguariensis) Metabolic, Satiety, and Mood State Effects at Rest and during Prolonged Exercise. Nutrients, 9(8), 882. https://doi.org/10.3390/nu9080882}

_{7) Klein GA, Stefanuto A, Boaventura BC, de Morais EC, Cavalcante Lda S, de Andrade F, Wazlawik E, Di Pietro PF, Maraschin M, da Silva EL. Mate tea (Ilex paraguariensis) improves glycemic and lipid profiles of type 2 diabetes and pre-diabetes individuals: a pilot study. J Am Coll Nutr. 2011 Oct;30(5):320-32. doi: 10.1080/07315724.2011.10719975. PMID: 22081618.}

_{8) Pintos J, Franco EL, Oliveira BV, Kowalski LP, Curado MP, Dewar R. Maté, coffee, and tea consumption and risk of cancers of the upper aerodigestive tract in southern Brazil. Epidemiology. 1994 Nov;5(6):583-90. doi: 10.1097/00001648-199411000-00005. PMID: 7841239.}

_{9) Bates MN, Hopenhayn C, Rey OA, Moore LE. Bladder cancer and mate consumption in Argentina: a case-control study. Cancer Lett. 2007 Feb 8;246(1-2):268-73. doi: 10.1016/j.canlet.2006.03.005. Epub 2006 Apr 17. PMID: 16616809.}

_{10) Goldenberg D, Lee J, Koch WM, Kim MM, Trink B, Sidransky D, Moon CS. Habitual risk factors for head and neck cancer. Otolaryngol Head Neck Surg. 2004 Dec;131(6):986-93. doi: 10.1016/j.otohns.2004.02.035. PMID: 15577802.}

_{11) https://pl.wikipedia.org/wiki/Yerba_mate}