Pokrzywa – jedna z najczęściej stosowanych roślin leczniczych

W czasach gdy różne choroby dotykają coraz więcej osób, ciągle poszukujemy nowych, lepszych schematów żywieniowych, suplementów, ziół czy roślin o możliwym korzystny działaniu dla zdrowia. Jedną z potencjalnie możliwych do wykorzystania jest znana chyba wszystkim – pokrzywa. 

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) jest jednoroczną rośliną należącą do rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.), którą zalicza się do akwaretyków, czyli leków wzmagających diurezę. Liście pokrzywy towarzyszą człowiekowi od setek lat, a na dodatek zazwyczaj są ogólnodostępne rosnąc na łąkach, polach, ogródkach, pastwiskach czy w lasach. Pierwsze wspominki na temat tej rośliny można znaleźć już z czasów starożytnych (opisywane m.in. przez Hipokratesa). Pokrzywy rosną na całym świecie w klimacie od łagodnego do umiarkowanego. Preferują siedliska otwarte lub częściowo zacienione z dużą ilością wilgoci i często znajdują się w lasach, nad rzekami lub strumieniami oraz na poboczach dróg.

Chyba każdy z nas chociaż raz wpadł w gąszcz piekących pokrzyw i to właśnie z tym uczuciem kojarzy tę roślinę. Jednak zastosowanie pokrzywy jest znacznie szersze niż nam się wydaje. Pokrzywa używana jest w kuchni, kosmetyce, ziołolecznictwie czy przemyśle. Mówi się, że słowo „pokrzywa” pochodzi od anglosaskiego słowa „noedl” oznaczającego „igłę”, podczas gdy jego łacińska nazwa „urtica” oznacza „spalić”. Odnosi się to do kłucia drobnych włosków na łodygach i liściach, które po potarciu o skórę powodują pieczenie i przejściową wysypkę. 

Co wchodzi w skład pokrzywy?

Na skład chemiczny roślin pokrzywy wpływają różne czynniki, takie jak odmiana, genotyp, klimat, gleba, faza wegetatywna, czas zbioru, przechowywanie czy przetwarzanie. W skład pokrzywy wchodzą: acetofenon, acetylocholina, aglutynina, alkaloidy, kwasy: masłowy, kawowy, kumarowy, mrówkowy, bursztynowy, palmitynowy, pantotenowy, neochlorogenowy, octowy, szczawiowy, fosforowy, kawoilojabłkowy, glikolowy oraz kwas linolowy i linolenowy, chlorofil, cholina, folacyna, histamina, flawonoidy: kemferol, astragalina; koproporfiryna, lektyny (0,05-0,6%), lecytyna, lignany, kwercetyna, skopoletyna (0,0001-0,01%), serotonina, sterole: β-sitosterol (0,2-1%), stigmasterol, kampesterol oraz terpeny, violaksantyna, ksantofil, witaminy A, C, E i K, antocyjany, mono- i oligosacharydy: fruktoza, galaktoza, glukoza, mio-inozytol, maltoza, rafinoza. W liściach pokrzywy zwyczajnej występują: chlorofil, ksantofil, karoten, taniny, witaminy C, K i B2, kwas pantotenowy oraz garbniki i flawonoidy (kemferol, kwercetyna, rutyna, izoramnetyna). 

Pokrzywa w kontekście zdrowia

Pokrzywa jest jedną z najczęściej stosowanych roślin leczniczych ze względu na swoje potencjalne działanie prozdrowotne. Pojawia się coraz więcej suplementów diety, które bazują lub zawierają dodatek pokrzywy. Ich popularność może wynikać ze stosunkowo niskiej ceny, raczej nietoksycznym składem i szeroką dostępnością. Najbardziej uznaną korzyścią zdrowotną stosowania pokrzywy jest działanie przeciwko łagodnemu przerostowi prostaty (BPH), znanemu również jako przerost prostaty, a także infekcjom dróg moczowych. Pokrzywa wykazuje też właściwości moczopędne, dlatego zwiększa ilość wydalanego mocznika z organizmu i polecana jest osobom cierpiącym na kamicę nerkową oraz borykającym się z zatrzymaniem wody w organizmie. Pokrzywy wykazują zauważalną aktywność przeciwdrobnoustrojową wobec bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Przeciwdrobnoustrojowe działanie wykazują ekstrakty z pokrzywy o różnym stężeniu. Pokrzywy mogą pomóc złagodzić objawy choroby zwyrodnieniowej stawów i bólu stawów – zazwyczaj działają w przypadku bioder, dłoni, kolan i kręgosłupa. Ze względu na właściwości przeciwhistaminowe i przeciwzapalne, pokrzywa może być stosowana jako naturalny składnik leków na egzemę. Napary z tej rośliny mogą być stosowane przy krwotokach z nosa i menstruacji, cukrzycy, anemii, astmie, wypadaniu włosów i promowaniu laktacji.

Pokrzywa może działać w połączeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), umożliwiając pacjentom zmniejszenie ich stosowania. W badaniu klinicznym z udziałem 37 osób z ostrym zapaleniem stawów, 50 g duszonych liści pokrzywy spożywane dziennie w połączeniu z 50 mg diklofenaku (leku) okazało się tak samo skuteczne, jak pełna 200 mg dawka diklofenaku przez okres dwóch tygodni. Pokrzywa często stosowana jest w chorobach alergicznych ze względu na zawartość związków czynnych, m.in. pochodnych tyrozyny, wykazujących działanie przeciwhistaminowe. Niektóre dane wskazują, że pokrzywy mają właściwości przeciwcukrzycowe. Ponadto ekstrakt z korzenia pokrzywy wykazuje możliwe działanie przeciwko komórkom raka prostaty.

Mimo korzystnych właściwości, spożywanie herbat czy soków z pokrzywy może w pojedynczych przypadkach powodować wysypkę skórną. Chociaż jest to rzadkie, istnieją doniesienia o reakcjach alergicznych po spożyciu surowych liści pokrzywy w postaci przecieru lub soku. Z tego powodu pokrzywę należy odpowiednio przygotować poprzez napar, macerację, suszenie lub nalewkę. Ta wstępna obróbka dezaktywuje kwas mrówkowy, umożliwiając bezpieczną konsumpcję tej cennej rośliny, a dodatkowo nie wpływa istotnie na duże straty cennych składników odżywczych.

Podsumowanie:

Pokrzywy można znaleźć na całym świecie. Włosy znajdujące się na liściach i łodygach zawierają szereg substancji chemicznych, które w kontakcie z ludzką skórą mogą powodować szczypanie i nieprzyjemne podrażnienie. Niemniej jednak pokrzywa może wykazywać szereg korzyści zdrowotnych i była stosowana w medycynie już wieki temu. Wydaje się, że preparaty czy herbaty zawierające pokrzywę mogą dać wiele korzyści, ale potrzebne są jednak dalsze, długoterminowe i dobrze zaprojektowane badania na ludziach, aby jednoznacznie i z pewnością zalecać spożywanie pokrzywy w niektórych schorzeniach.

Bibliografia:                 

_{1) Jakubczyk, Karolina & Janda, Katarzyna & Szkyrpan, Sylwia & Gutowska, Izabela & Wolska, Jolanta. (2016). Pokrzywa zwyczajna (Utrica dioica L.) – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne}

_{2) Pieszak M. i wsp.: Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.). Borgis – Postępy Fitoterapii 4/2010, s. 199-204.}

_{3) Kregiel, D., Pawlikowska, E., & Antolak, H. (2018). Urtica spp.: Ordinary Plants with Extraordinary Properties. Molecules (Basel, Switzerland), 23(7), 1664. https://doi.org/10.3390/molecules23071664}

_{4) Rutto, L. K., Xu, Y., Ramirez, E., & Brandt, M. (2013). Mineral Properties and Dietary Value of Raw and Processed Stinging Nettle (Urtica dioica L.). International journal of food science, 2013, 857120. https://doi.org/10.1155/2013/857120}

_{5) Telo, S., Halifeoglu, I., & Ozercan, I. H. (2017). Effects of Stinging Nettle (Urtica Dioica L.,) on Antioxidant Enzyme Activities in Rat Model of Mammary Gland Cancer. Iranian journal of pharmaceutical research : IJPR, 16(Suppl), 164–170.}

_{6) Safarinejad MR. Urtica dioica for treatment of benign prostatic hyperplasia: a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled, crossover study. J Herb Pharmacother. 2005;5(4):1-11. PMID: 16635963.}

_{7) https://examine.com/supplements/stinging-nettle/}

_{8) Namazi N, Esfanjani A.T, Heshmati J, Nazemiyeh H. Systematic Review about Effects of Aerial Portions of Urtica dioica (Nettle) on Some Cardiovascular Risk Factors in Diabetes Mellitus. International Journal of Pharmacology. 2012, 8 (5), 306-313.}

_{9) Sharafetdinov Kh.Kh, Kiseleva T.L, Kochetkova A.A., Mazo V.K. Promising plant sources of anti-diabetic micronutrients. J. Diabetes Metab. 2017;8:778}

_{10) Khare V., Kushwaha P., Verma S., Gupta A., Srivastava S., Rawat A.K.S. Pharmacognostic evaluation and antioxidant activity of Urtica dioica L. Chin. Med. UK. 2012;3:128–135. doi: 10.4236/cm.2012.33021.}