RED-S (względny niedobór energii w sporcie) jako powszechny problem wśród sportowców

Zespół RED-S, czyli względny niedobór energii w sporcie, to powszechny problem wśród sportowców, często związany z niedowagą. Dowiedz się więcej!

Aktywność fizyczna jest niezmiernie ważna do utrzymania dobrej kondycji i zdrowia na długie lata. Niemal każda z Was, zapewne nie raz, słyszał popularne hasło: „Sport to zdrowie!”, jednak w niektórych przypadkach może ono nieco dobiegać od prawdy. Sport na zawodowym poziomie zazwyczaj wiąże się z dużym ryzykiem zdrowotnym – z tego powodu niektórzy atleci potrzebują pełnego sztabu (szeregu osób), który potrafi pomóc im na wielu płaszczyznach. Do jednych z nieprzyjemnych objawów, który często dotyka sportowców jest RED-S (względny niedobór energii w sporcie). 

Powszechny problem, szczególnie u płci pięknej

Sportowcy przez swoje ponadprzeciętnie duże wydatki energetyczne związane z kilkoma czy nawet kilkunastoma sesjami treningowymi w tygodniu, potrzebują naprawdę ogromnych ilości energii w postaci kilokalorii. Ten problem często mają również sportsmenki amatorki, które prowadzą bardzo aktywny tryb życia. Zbyt niskie spożycie energii przy jednocześnie wysokiej aktywności fizycznej może prowadzić do szeregu negatywnych konsekwencji.

Pierwszy raz ten problem opisano już w 1993 roku i zdefiniowano jako triada sportsmenek. Dotyczył on trenujących kobiet, które zmagały się z trzema objawami: brakiem miesiączki, zaburzeniami odżywiania i osteoporozą. Kilkanaście lat później, w 2007 roku, triada sportsmenek obejmowała współzależność między trzema zagadnieniami: cyklem menstruacyjnym, dostępnością energii i tkanką kostną.  Dopiero w 2014 roku wspomniano o terminie względnego niedoboru energii w sporcie (RED-S), który opisuje negatywne konsekwencje związane z niedostatecznym dostarczaniem energii na zdrowie i progres sportowy. Dopiero wtedy uwzględniono również fakt, że problem tyczy się nie tylko kobiet, ale również trenujących mężczyzn. Jednak RED-S zdecydowanie przeważa wśród płci pięknej.

Jakie są przyczyny występowania RED-S?

Kluczowym aspektem w kontekście RED-S jest dostępność energii (EA), którą definiuje się jako spożycie energii pomniejszone o wydatek energetyczny związany z aktywnością treningową, uwzględniający beztłuszczową masę ciała. Niektóre prace sugerują, że wartość EA <30 kcal / kg FFM (beztłuszczowej masy ciała) może powodować zaburzenia i dawać pierwsze objawy RED-S. Co ważne, ten punkt nie jest jednoznaczną i sztywną wartością – u każdej osoby RED-S może pojawić się w nieco innym momencie i przy innych wartościach energii dostępnej.

Innymi czynnikami, które wydają się kluczowe są: stres, niedobór niektórych składników odżywczych czy zbyt długie okno żywieniowe (zwane powszechnie mikrobilansem energetycznym). Hipoteza mikrobilansu energetycznego zakłada, że oprócz całodobowego bilansu energetycznego, kluczowy może być także godzinowy bilans energetyczny. Długie przebywanie w deficycie energetycznym może potencjalnie zwiększać ryzyko RED-S. Do tego typu sytuacji może dojść, np. gdy po przespanej nocy sportowiec uda się na poranny trening na czczo, a następnie będzie nieco zwlekał z posiłkiem po treningu. Potencjalnym problemem w tej kwestii może być popularny ostatnio model IF (Intermittent Fasting – post przerywany), który zakłada wprowadzenie w ciągu dnia wspomnianego okna żywieniowego, gdzie wszystkie posiłki spożywa się w obrębie kilku godzin. Oczywiście nie wyklucza to IF jako narzędzia pracy dla sportowców, ale zarówno dietetycy sportowi, jak i sami zawodnicy powinni mieć na uwadze powyższą hipotezę.

Objawy i leczenie RED-S

Niestety ta przypadłość jest trudna do rozpoznania ze względu na różne, odmienne objawy. Szybkie wykrycie możliwego problemu i wprowadzenie zmian w diecie, treningu i nie tylko jest kluczowe, aby jak najszybciej wrócić do normy i zapobiec negatywnym konsekwencjom zdrowotnym. Do typowych efektów niedostatecznego spożycia energii możemy zaliczyć:

• zmniejszenie tempa metabolizmu,
• obniżenie gęstości mineralnej kości (w konsekwencji – osteoporoza),
• zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet,
• zaburzenia odżywiania,
• zaburzenia wzrostu i rozwoju,
• anemię,
• zwiększone ryzyko kontuzji,
• zmniejszenie siły i wytrzymałości,
• zaburzenia hormonalne, 
• rozdrażnienie,
• zmniejszenie koncentracji,
• depresję,
• inne. 

Leczenie RED-S powinno być przeprowadzone z podejściem holistycznym. Głównym celem jest przywrócenie równowagi energetycznej organizmu i wyjście na neutralny bądź dodatni bilans kaloryczny poprzez zwiększenie wartości energetycznej diety i/lub zmniejszenie ilości lub długości sesji treningowych. W terapii warto zadbać o pomoc dietetyka, trenera oraz często psychologa i lekarza. Warto starać się minimalizować stres oraz zadbać o dobrostan psychiczny w czym mogą pomóc wizyty u psychologa. Istotny może okazać się odpowiednio długi sen o dobrej jakości.

Podsumowując:

Względny niedobór energii w sporcie jest definiowany od niedawna, jednak problem sportsmenek i sportowców związany z niedoborem energii znany jest od prawie 30 lat. Ze względu na niespecyficzność objawów, żywienie i trening zawodowców powinien być nadzorowany przez specjalistów. Odpowiednie żywienie, trening, sen i regeneracja oraz często pomoc psychologa są kluczowe zapobieganiu i minimalizowaniu objawów. Wszelkie bóle, dolegliwości i inne problemy powinny być zgłaszane trenerowi lub trenerowi, aby została podjęta odpowiednia diagnostyka i dalsze działania.  

Bibliografia:

_{1) Kuikman MA, Mountjoy M, Stellingwerff T, Burr JF. A Review of Nonpharmacological Strategies in the Treatment of Relative Energy Deficiency in Sport. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2021 Jan 19:1-8. doi: 10.1123/ijsnem.2020-0211. Epub ahead of print. PMID: 33465762.}

_{2) Burke LM, Close GL, Lundy B, Mooses M, Morton JP, Tenforde AS. Relative Energy Deficiency in Sport in Male Athletes: A Commentary on Its Presentation Among Selected Groups of Male Athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2018 Jul 1;28(4):364-374. doi: 10.1123/ijsnem.2018-0182. Epub 2018 Jul 24. PMID: 30040508.}

_{3) Logue, D. M., Madigan, S. M., Melin, A., Delahunt, E., Heinen, M., Donnell, S. M., & Corish, C. A. (2020). Low Energy Availability in Athletes 2020: An Updated Narrative Review of Prevalence, Risk, Within-Day Energy Balance, Knowledge, and Impact on Sports Performance. Nutrients, 12(3), 835. https://doi.org/10.3390/nu12030835}

_{4) Ackerman KE, Stellingwerff T, Elliott-Sale KJ, Baltzell A, Cain M, Goucher K, Fleshman L, Mountjoy ML. #REDS (Relative Energy Deficiency in Sport): time for a revolution in sports culture and systems to improve athlete health and performance. Br J Sports Med. 2020 Apr;54(7):369-370. doi: 10.1136/bjsports-2019-101926. Epub 2020 Jan 10. PMID: 31924625.}

_{5) Williams NI, Koltun KJ, Strock NCA, De Souza MJ. Female Athlete Triad and Relative Energy Deficiency in Sport: A Focus on Scientific Rigor. Exerc Sport Sci Rev. 2019 Oct;47(4):197-205. doi: 10.1249/JES.0000000000000200. PMID: 31524785.}

_{6) Mountjoy M, Sundgot-Borgen J, Burke L, Carter S, Constantini N, Lebrun C, Meyer N, Sherman R, Steffen K, Budgett R, Ljungqvist A. The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad–Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). Br J Sports Med. 2014 Apr;48(7):491-7. doi: 10.1136/bjsports-2014-093502. PMID: 24620037.}

_{7) Yeager KK, Agostini R, Nattiv A, Drinkwater B. The female athlete triad: disordered eating, amenorrhea, osteoporosis. Med Sci Sports Exerc. 1993 Jul;25(7):775-7. doi: 10.1249/00005768-199307000-00003. PMID: 8350697.}

_{8) Nattiv A, Loucks AB, Manore MM, Sanborn CF, Sundgot-Borgen J, Warren MP; American College of Sports Medicine. American College of Sports Medicine position stand. The female athlete triad. Med Sci Sports Exerc. 2007 Oct;39(10):1867-82. doi: 10.1249/mss.0b013e318149f111. PMID: 17909417.}

_{9) Tenforde AS, Barrack MT, Nattiv A, Fredericson M. Parallels with the Female Athlete Triad in Male Athletes. Sports Med. 2016 Feb;46(2):171-82. doi: 10.1007/s40279-015-0411-y. PMID: 26497148.}