Czosnek na przeziębienia i nie tylko …

Przyprawy są używane nie tylko do zwiększenia aromatu, smaku i koloru żywności, ale są również brane pod uwagę w celach terapeutycznych ze względu na potencjalne zapobieganie różnym ostrym i przewlekłym chorobom. Za różnego rodzaju właściwości lecznicze odpowiadają różne bioaktywne związki przypraw, w tym alkaloidy, garbniki, witaminy i diterpeny fenolowe, flawonoidy i polifenole, a także związki zawierające siarkę. Godne uwagi korzyści zdrowotne zapewnia czosnek (Allium sativum L.), członek rodziny Amaryllidaceae, która jest uprawiana na całym świecie. Co ciekawe, w niektórych krajach zachodnich sprzedaż preparatów czosnkowych plasuje się na równi z wiodącymi lekami na receptę.

Pochodzenie i opis rośliny

Najstarsze wiadomości o stosowaniu czosnku sięgają czasów neolitycznych i pochodzą z ok. 3000 lat p.n.e. W papirusie egipskim z ok. 1600 roku p.n.e. opisany został strajk robotników zatrudnionych przy budowie piramidy, którzy nie otrzymali czosnku, jako dodatku do skąpego pożywienia. Starożytna medycyna chińska i indyjska zalecała czosnek do wspomagania oddychania i trawienia oraz do leczenia trądu i pasożytów. Czosnku używano prawdopodobnie nie tylko w celach przyprawowych, lecz także – i to chyba przede wszystkim – jako zabezpieczenie przeciwko infekcyjnym chorobom przewodu pokarmowego.

Wzmianki o czosnku spotyka się również w Biblii, świętych księgach hinduskich oraz w literaturze starorzymskiej. Niektóre przesłanki ze średniowiecza wskazują, że czosnek był też wykorzystywany jako środek o właściwościach przeciwrobacznych i wzmacniających. Był on podawany np. żniwiarzom razem z miodem lub winem.

Czosnek to roślina bulwiasta; dorasta do 1,2 m wysokości. Spożywana przez ludzi cebula czosnku pospolitego posiada średnicę od 1,5 do 6 cm i składa się z 4–12 ząbków, co jest uzależnione od gatunku. Ponadto cebulę otacza 6 do 12 cienkich liści i jest ona połączona z licznymi włóknistymi korzonkami. Łodyga czosnku jest cienka, pusta w środku i otoczona przez pochwy liściowe. Pewne gatunki czosnku wytwarzają kwiat o zabarwieniu od białego do czerwonego. Czosnek jest łatwy w uprawie i może być uprawiany w łagodnym klimacie.

Istnieją różne rodzaje lub podgatunki czosnku, w szczególności czosnek twardy i czosnek miękki. Obecnie rocznie produkuje się prawie 10 milionów ton czosnku, a największymi producentami na świecie są Chiny, Korea, Indie, USA, Hiszpania, Egipt i Turcja. W konkretnym przypadku Meksyku jest również uważana za ważną uprawę, której największa produkcja koncentruje się w stanach Zacatecas, Guanajuato i Baja California, gdzie pozyskuje się ponad 90% krajowej produkcji.

Składniki i możliwe działanie

Czosnek jest uważany za funkcjonalną przyprawę ze względu na różnorodną gamę składników odżywczych, fitochemikaliów i błonnika. W ostatnich latach dużą wagę przywiązuje się do jego głównych związków bioaktywnych, zwłaszcza polifenoli, flawonoidów, flawanoli, garbników, saponin, polisacharydów. Spośród wielu składników czosnku istotną rolę odgrywają związki siarkowe, pochodzące przede wszystkim z przemiany aminokwasów i odpowiedzialne za charakterystyczny zapach surowca. Należy do nich allicyna – produkt rozpadu nieczynnej biologicznie alliny o charakterystycznym zapachu, należąca do najważniejszych, biologicznie aktywnych substancji czosnku.

Wykazuje pozytywny wpływ na organizm, a szczególnie na układ krążenia. Wykorzystując szereg mechanizmów, czosnek pospolity hamuje agregację i adhezję płytek krwi, reguluje napięcie mięśniowe, działa antyoksydacyjnie, zapobiegając w pewnym umiarkowanym stopniu rozwojowi miażdżycy, zakrzepicy i nadciśnienia tętniczego. Ponadto, czosnek posiada liczne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, a nawet przeciwwirusowe.

Czosnek na przeziębienie?

W jednej obszernej metaanalizie badań naukowych na 146 uczestniczkach i uczestnikach wykazano, że czosnek (w postaci suplementu diety) korzystnie wpływał w kontekście przeziębienia – u osób przyjmujących suplement pojawiało się mniej objawów przeziębienia w porównaniu z placebo. Niestety ciężko kwestie suplementacji przełożyć na typowe spożycie kilku ząbków czosnku.

Wydaje się jednak, że czosnek może mieć w tej materii swój potencjał, a popularna domowa mikstura na przeziębienie z udziałem czosnku raczej nie zaszkodzi, a potencjalnie w pewnym niewielkim stopniu może pomóc. Kwestie prozdrowotnych właściwości substancji zawartych w czosnku wymagają jednak dalszych, dobrze zaprojektowanych i długoterminowych badań na ludziach.

Przeciwwskazanie do stosowania czosnku

Przeciwwskazaniem do przyjmowania czosnku jest alergia, przyjmowanie leków rozrzedzających krew (np. warfaryna), a także planowane zabiegi operacyjne. Nadmierne spożywanie czosnku pospolitego prowadzi do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak zgaga czy wzdęcia. W ostrych chorobach związanych z żołądkiem i jelitami, przy refluksie żołądkowo-przełykowym nie należy stosować czosnku, ponieważ pobudza wydzielanie soku żołądkowego, co nasila nieprzyjemne objawy, a także może drażnić przełyk.

Podsumowując:

Czosnek to częsty element codziennej kuchni, ponieważ świetnie komponuje się z wieloma produktami spożywczymi oraz nadaje daniom wyrazisty, ostry smak i aromat. Tysiące lat temu czosnek był uznawany jako lekarstwo na wiele schorzeń. Aktualne dane również wskazują, że czosnek może wykazywać możliwe korzystne działanie w kontekście zdrowia, jednak potrzebne są dalsze badania w tym zakresie. Czosnek w postaci suplementu może być skuteczny w trakcie przeziębienia, jednak jest to tylko niewielka składowa terapii leczniczej. Spożycie czosnku może nieść ze sobą problemy żołądkowo-jelitowe jeśli spożywamy go w wyjątkowo wysokiej ilości. W przypadku niektórych schorzeń czy podczas stosowania niektórych leków, spożycie czosnku może być przeciwwskazane – warto te kwestię konsultować z lekarzem.

Bibliografia:

_{1) Lutomski J., Fascynacja czosnkiem – wczoraj i dziś, „Postępy Fitoterapii”, 1, 2001, s. 7-14}

_{2) Tadeusiewicz J., Krysztofiak A., Olas B.: Czosnek – panaceum na choroby układu krążenia. „Kosmos”, 63, 2014, s. 37-44.}

_{3) Ansary, J., Forbes-Hernández, T. Y., Gil, E., Cianciosi, D., Zhang, J., Elexpuru-Zabaleta, M., Simal-Gandara, J., Giampieri, F., & Battino, M. (2020). Potential Health Benefit of Garlic Based on Human Intervention Studies: A Brief Overview. Antioxidants (Basel, Switzerland), 9(7), 619. https://doi.org/10.3390/antiox9070619}

_{4) Bayan, L., Koulivand, P. H., & Gorji, A. (2014). Garlic: a review of potential therapeutic effects. Avicenna journal of phytomedicine, 4(1), 1–14.}

_{5) Morales-González, J. A., Madrigal-Bujaidar, E., Sánchez-Gutiérrez, M., Izquierdo-Vega, J. A., Valadez-Vega, M., Álvarez-González, I., Morales-González, Á., & Madrigal-Santillán, E. (2019). Garlic (Allium sativum L.): A Brief Review of Its Antigenotoxic Effects. Foods (Basel, Switzerland), 8(8), 343. https://doi.org/10.3390/foods8080343}

_{6) Arreola, R., Quintero-Fabián, S., López-Roa, R. I., Flores-Gutiérrez, E. O., Reyes-Grajeda, J. P., Carrera-Quintanar, L., & Ortuño-Sahagún, D. (2015). Immunomodulation and anti-inflammatory effects of garlic compounds. Journal of immunology research, 2015, 401630. https://doi.org/10.1155/2015/401630}

_{7) Shang, A., Cao, S. Y., Xu, X. Y., Gan, R. Y., Tang, G. Y., Corke, H., Mavumengwana, V., & Li, H. B. (2019). Bioactive Compounds and Biological Functions of Garlic (Allium sativum L.). Foods (Basel, Switzerland), 8(7), 246. https://doi.org/10.3390/foods8070246}

_{8) Lissiman E, Bhasale AL, Cohen M. Garlic for the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Nov 11;2014(11):CD006206. doi: 10.1002/14651858.CD006206.pub4. PMID: 25386977; PMCID: PMC6465033.}