Polifenole w diecie – sekret długowieczności w twoim menu

Od wielu lat coraz bardziej zwraca się uwagę na związki bioaktywne, które mogą w korzystny sposób wpływać na zdrowie człowieka. W żywieniowych dyskusjach coraz częściej mówi się o związkach przeciwutleniających obecnych w różnych produktach żywnościowych, a w szczególności w warzywach i owocach. Do takich substancji należą związki polifenolowe, które charakteryzuje wysoka aktywność przeciwutleniająca, a co za tym idzie możliwym działaniem przeciwzapalnym, antywirusowym czy przeciwnowotworowym. Aktywne biologicznie składniki pokarmowe znacznie zmniejszają ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych (np. miażdżycy, cukrzycy, zaćmy, choroby Parkinsona czy choroby Alzheimera). W jaki sposób działają polifenole i jakie są ich najlepsze źródła w pożywieniu?

Podział związków polifenolowych

Związki polifenolowe można podzielić pod względem struktury podstawowego szkieletu węglowego na:

1. Kwasy fenolowe (pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego);

2. Flawonoidy, które można podzielić na podklasy:

– flawony (apigenina, hesperydyna, luteolina);

– flawanony (naringenina, hesperydyna, taksifolina);

– flawonole (kwercetyna, kemferol, mirycetyna, rutyna);

– flawanole (katechina, epikatechina, epigalokatechina);

– izoflawony (daidzeina, genisteina, glicyteina);

– antocyjany (cyjanidyna, malwidyna, delfinidyna);

3. Stilbeny;

4. Ligniany.

Polifenole znajdują się w grupie B rankingu suplementów utworzonego przez Australijski Instytut Sportu. W praktyce oznacza to, że należą do związków których kwestia „działania” nie jest jednoznaczna, ale są potencjalnie warte uwagi. Polifenole stanowią ważną grupę antyoksydantów występujących w żywności pochodzenia roślinnego. Zawartość związków fenolowych w produktach spożywczych jest bardzo różna i zależna od szeregu czynników. W zależności od obróbki technologicznej zawartość ich w przetworzonych produktach spożywczych będzie inna niż w świeżych. Oprócz występowania w formie naturalnej (np. w owocach, warzywach, herbacie, czy winie) są one wykorzystywane w przemyśle spożywczym.

Pochodzenie i źródła polifenoli

Związki polifenolowe gromadzą się w naziemnych częściach roślin: łodygach, liściach i kwiatach, a przede wszystkim w owocach. Barwa, smakowitość, wygląd zewnętrzny, czy konsystencja produktów spożywczych w dużej mierze zależy od zawartości w nich związków polifenolowych. Cierpki smak jabłek lub herbaty pochodzi od obecnych w tych produktach katechin i procyjanidyn. Za gorzki smak niektórych owoców, np. grejpfrutów, czy pomarańczy odpowiada florydzyna i naringenina. Flawonoidy to jedna z bardziej znanych grup polifenoli. Związki te w większości są skumulowane w jadalnej części roślin, głównie w owocach i warzywach. Flawonoidy odpowiadają za czerwoną i granatową barwę owoców jagodowych, jak również pomarańczowe i żółte zabarwienie owoców cytrusowych.

Owoce są bogatym źródłem związków polifenolowych, zarówno kwasów fenolowych, jak i flawonoidów. Szczególnie bogate  w  te  związki są  owoce jagodowe,  takie jak: aronia, truskawki, poziomki, maliny, jagody, borówki, jeżyny itp. Warzywa zawierają  nieco  mniejsze  ilości związków polifenolowych niż  owoce. Podział ze  względu na całkowitą zawartość związków polifenolowych wskazuje, że najlepszymi źródłami w warzywach są warzywa kapustne (kapusta czerwona, brokuły); warzywa cebulowe (cebula, czosnek); warzywa korzeniowe (buraki ćwikłowe); warzywa psiankowate (czerwona papryka). Szczególnie  wysoką zawartość  polifenoli  posiada nać  pietruszki (ok. 13  600  mg / 100 g), goździki (15 188 mg / 100 g) czy pieprz (11 960 mg / 100 g). Dobrym, powszechnie używanym źródłem polifenoli są także: kakao, zielona herbata, kawa czy czerwone wino.

Wpływ na zdrowie

Przeciwutleniające działania flawonoidów  i innych polifenoli wynikają z hamowania aktywności enzymów uczestniczących w wytwarzaniu wolnych rodników. Nie dopuszczają do powstawania reaktywnych form tlenu również poprzez chelatowanie jonów metali przejściowych (głównie żelaza i miedzi), które są katalizatorami reakcji, w wyniku których powstają reaktywne formy tlenu, głównie rodnik hydroksylowy. Żywność bogata w przeciwutleniacze odgrywa istotną rolę w profilaktyce chorób układu krążenia, czy rozwoju nowotworów. Na wzrost całkowitego potencjału przeciwutleniającego i ryzyka wystąpienia wyżej wymienionych chorób wpływ mają wybrane składniki codziennej diety, głównie te bogate w związki polifenolowe.

Aktualna literatura sugeruje, że długotrwałe spożywanie diet bogatych w polifenole może w pewnym stopniu chronić przed niektórymi nowotworami, chorobami układu krążenia, cukrzycą typu 2, osteoporozą, zapaleniem trzustki, problemami żołądkowo-jelitowymi, uszkodzeniem płuc i chorobami neurodegeneracyjnymi.

Do czynników hamujących promocję i progresję nowotworów zalicza się głównie następujące polifenole: gingerol (występujący w imbirze), galusan epigallokatechiny (typowy dla zielonej herbaty) i resweratrol (którego pewnym źródłem może być czerwone wino). Przeciwutleniacze odgrywają także istotną rolę w hamowaniu rozwoju już istniejących guzów. Badania wykazały, że polifenole hamują powstawanie naczyń krwionośnych tworzącego się guza nowotworowego, którymi jest on zaopatrywany w składniki odżywcze. Zapobiegają w ten sposób rozrostowi raka i przerzutom. Polifenole obniżają również aktywność enzymów biorących udział w tworzeniu, rozroście i rozprzestrzenianiu się (proliferacji) nowotworów – urokinazy, dekarboksylazy ornityny (odpowiedzialnej pośrednio min. za powstawanie raka prostaty).

Podsumowując:

Polifenole to bioaktywne związki, które wykazują wielokierunkowe działanie na żywność, a to w wyniku konsumpcji, często przekłada się w znaczącym stopniu na nasze zdrowie. Polifenole znajdują się w warzywach i owocach, zielonej herbacie, kawie, kakao, przyprawach, a więc produktach, które warto uwzględnić w codziennej diecie (nie tylko ze względu na zawartość polifenoli). Antocyjany i inne związki polifenolowe mogą mieć szereg działań prozdrowotnych, które w kombinacji z innymi związkami, np. witaminami czy błonnikiem tworzy kompleks przeciwdziałający wielu chorobom cywilizacyjnym. Dowody z badań doświadczalnych i epidemiologicznych wskazują na istotną rolę związków polifenolowych w profilaktyce oraz potencjalną w leczeniu chorób cywilizacyjnych,  jednak potrzebne są dalsze, obszerne i dobrze zaprojektowane badania na ludziach, aby jednoznacznie ocenić wpływ polifenoli na konkretne choroby. Niemniej jednak, spożycie polifenoli wydaje się być zasadne i wartę uwagi.

Bibliografia:

_{1) Gheribi, Sara. (2011). Związki polifenolowe w owocach i warzywach. Medycyna Rodzinna. 4. 111-115.}

_{2) Scalbert A, Williamson G. Dietary intake and bioavailability of polyphenols. J Nutr. 2000 Aug;130(8S Suppl):2073S-85S. doi: 10.1093/jn/130.8.2073S. PMID: 10917926.}

_{3) Cory, H., Passarelli, S., Szeto, J., Tamez, M., & Mattei, J. (2018). The Role of Polyphenols in Human Health and Food Systems: A Mini-Review. Frontiers in nutrition, 5, 87. https://doi.org/10.3389/fnut.2018.00087}

_{4) Williamson G. (2017). The role of polyphenols in modern nutrition. Nutrition bulletin, 42(3), 226–235. https://doi.org/10.1111/nbu.12278}

_{5) Pandey, K. B., & Rizvi, S. I. (2009). Plant polyphenols as dietary antioxidants in human health and disease. Oxidative medicine and cellular longevity, 2(5), 270–278. https://doi.org/10.4161/oxim.2.5.9498}

_{6) Silva, R., & Pogačnik, L. (2020). Polyphenols from Food and Natural Products: Neuroprotection and Safety. Antioxidants (Basel, Switzerland), 9(1), 61. https://doi.org/10.3390/antiox9010061}

_{7) Khurana, S., Venkataraman, K., Hollingsworth, A., Piche, M., & Tai, T. C. (2013). Polyphenols: benefits to the cardiovascular system in health and in aging. Nutrients, 5(10), 3779–3827. https://doi.org/10.3390/nu5103779}

_{8) Australian Institute of sport position statement. Supplements and sports foods in high performance sport. March 2021 (https://www.ais.gov.au/__data/assets/pdf_file/0014/1000841/Position-Statement-Supplements-and-Sports-Foods-abridged_v2.pdf)}

_{9) Pérez-Jiménez J, Neveu V, Vos F, Scalbert A. Identification of the 100 richest dietary sources of polyphenols: an application of the Phenol-Explorer database. Eur J Clin Nutr. 2010 Nov;64 Suppl 3:S112-20. doi: 10.1038/ejcn.2010.221. PMID: 21045839.}

_{10) Sadowska A., Świderski F., Kromołowska R., Polifenole – źródło naturalnych przeciwutleniaczy, Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1/2011.}

_{11) Mężyńska M., Brzóska M., Związki polifenolowe w leczeniu i profilaktyce wybranych chorób cywilizacyjnych – dowody z badań epidemiologicznych, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu, 3/2016.}