Czarnuszka – właściwości zdrowotne

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ponad trzy czwarte społeczności w krajach o ograniczonych zasobach polega na roślinach leczniczych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, ponieważ ponad 60% społeczeństw nie jest w stanie mieć do nich dostępu i/lub nie stać na nie leki alopatyczne. W ostatnim czasie zastosowanie roślin i przypraw zdecydowanie wzrosło w przypadku wielu dolegliwości, nie tylko ze względu na ich łatwą dostępność i niski koszt, ale także przekonanie, że tego typu produkty mają mniej szkodliwych skutków ubocznych w porównaniu z lekami syntetycznymi. Oczywiście jasne jest, że w zdecydowanej większości przypadków żadne produkty spożywcze nie zastąpią leków, ale mogą być pewnym skutecznym elementem terapii lub służyć jako swego rodzaju prewencja chorób dietozależnych.

Opis i pochodzenie rośliny

Czarnuszka należąca do rodziny Ranunculacea, to jednoroczne zioło o wielu właściwościach farmakologicznych. Zastosowanie nasion i oleju z czarnuszki sięga ponad 2000 lat, a zioło jest opisana jako „Melanthion” przez Hipokratesa i Dioskurydesa. Co ciekawe, niektórzy opisywali że to skuteczny lek „na każdą przypadłość za wyjątkiem śmierci”. Czarne nasiona i ich olej mają długą historię w cywilizacji indyjskiej i arabskiej jako żywność i lekarstwo i są powszechnie stosowane w leczeniu różnych schorzeń dotyczących układu oddechowego, przewodu pokarmowego, nerek i wątroby. wspomaganie układu sercowo-naczyniowego, odpornościowego, a także ogólnego samopoczucia. Czarnuszka jest najczęściej wykorzystywana jako przyprawa, w tym jako substytut pieprzu, gdyż wykazuje słabsze właściwości drażniące na błonę śluzową żołądka.

Czarnuszka pochodzi z Afryki i Azji Południowo-Zachodniej. Uprawia się ją również w Indiach, Bangladeszu, Turcji, Pakistanie, Sri Lance, Syrii i innych regionach śródziemnomorskich. Wiadomo, że wysokiej jakości nasiona pochodzą z Egiptu, ponieważ Egipt ma najbardziej odpowiednie środowisko do uprawy tej rośliny.

Jak stosować czarnuszkę?

Z czarnuszki przygotowywano maści, odwary, przeciwmigrenowe plastry, ekstrakt alkoholowy, olejek, syrop, powidła, a także wykorzystywano ją w aromatoterapii i kosmetologii. Obecnie nasiona i olej z czarnuszki, ze względu na niski poziomem toksyczności, znajdują także zastosowanie w przemyśle spożywczym jako przyprawa do aromatyzowania ciast, pieczywa, marynat oraz jako środek konserwujący. W literaturze opisano kilka związków bioaktywnych z nasion czarnuszki, wśród nich najważniejsze są tymochinony. Inne główne fitochemikalia występujące w różnych odmianach obejmują sterole i saponiny, związki fenolowe, alkaloidy, składniki lipidowe i kwasy tłuszczowe oraz olejki lotne o różnym składzie.

Możliwe działanie czarnuszki

Czarnuszka wykazuje możliwe działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwastmatycznie (rozszerza oskrzela), przeciwcukrzycowe (poprawia wrażliwość insulinową), antyoksydacyjne, moczopędne (diuretyczne), wiatropędne i wiele innych. Wyciągi z czarnuszki hamują rozwój bakterii gram dodatnich i wzmacnia przeciwbakteryjne działanie wielu antybiotyków (np. erytromycyny czy ampicyliny). Olejek z czarnuszki może hamować rozwój patogennych bakterii jelitowych z rodziny Shigella. Literatura naukowa wskazuje, że kuracja olejem z czarnuszki układ odpornościowy ulega aktywacji, zwiększając poziom limfocytów T, makrofagów oraz interferonu. Niektóre prace wskazują, że czarnuszka hamuje rozwój Candida albicans oraz grzybów odpowiedzialnych za choroby skóry.

Hiperlipidemia, lipoproteiny o małej gęstości (LDL), czynniki krzepnięcia i stany zapalne wspólnie przyczyniają się do rozwoju blaszki miażdżycowej. Wykazano, że olejki lotne czarnuszki i jej aktywny składnik tymochinon mają cenne wyniki w hiperglikemii i hiperlipidemie. Stwierdzono, że tymochinon może w pewnym stopniu chronić przed rozwojem miażdżycy.

Czarnuszka jako element terapii w nadciśnieniu tętniczym?

W randomizowanym, kontrolowanym badaniu, w którym udział brało 108 pacjentów stwierdzono, że spożywanie nasion czarnuszki przez 2 miesiące może obniżyć ciśnienie tętnicze u pacjentów z łagodnym nadciśnieniem. Olej z czarnuszki może wykazywać pozytywne działanie przeciw nadciśnieniu tętniczemu poprzez obniżenie skurczowego ciśnienia krwi, obniżenie dehydrogenazy mleczanowej czy wzrost poziomu tlenku azotu w osoczu. W innym badaniu przeprowadzonym. na zdrowych ochotnikach, którzy otrzymywali olej z czarnuszki (5 ml/dzień) przez dwa miesiące, wykazano hipotensyjny efekt, przy czym skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi zostało istotnie obniżone w porównaniu zarówno z placebo, jak i wartościami wyjściowymi.

Ile czarnuszki warto spożywać?

Jak widać, dzięki substancjom bioaktywnym nasiona czarnuszki oraz ekstrakty wodne i olejowe wykazują działanie prozdrowotne. Potrzebne są jednak dalsze, dobrze zaprojektowane badania na ludziach, aby wykazać jasne i bardziej klarowane rekomendacje. Dawka lecznicza czarnuszki to 2–5 g mielonych nasion, dwa razy dziennie. Ponadto, przygotowywane są odwary, napary, nalewka lub olej z nasion tłoczony na zimno. Dzienna dawka oleju to 500–1000 mg, 2–3 razy. Należy pamiętać, że przedstawione w artykule informacje i wskazówki nie zwalniają z konsultacji z lekarzem i/lub dietetykiem w kontekście wprowadzenia nasion lub oleju z czarnuszki do diety.

Podsumowując:

Czarnuszka, a zwłaszcza olej z niej pozyskiwany jest znany od tysięcy lat. Obecnie czarnuszka jest bardzo często wykorzystywana również w Polsce i ciągle zyskuje na popularności. Nasiona czarnuszki charakteryzują się ciekawym, bardzo intensywnym smakiem, który skradł niejedno podniebienie. Co więcej, czarnuszka wykazuje szereg możliwych działań prozdrowotnych, jednak ilość badań jest ciągle zbyt mała, aby wskazać jasne rekomendacje dla ogółu populacji. Czarnuszkę i pozyskiwany z niej olej warto traktować jako swego rodzaju żywność funkcjonalną, która stanowi dodatek do codziennej diety, a nie jej podstawę. Wszelkie wątpliwości związane ze spożywaniem czarnuszki warto konsultować z lekarzem.

Bibliografia:

_{1) Tavakkoli, A., Mahdian, V., Razavi, B. M., & Hosseinzadeh, H. (2017). Review on Clinical Trials of Black Seed (Nigella sativa ) and Its Active Constituent, Thymoquinone. Journal of pharmacopuncture, 20(3), 179–193. https://doi.org/10.3831/KPI.2017.20.021}

_{2) Ahmad, M. F., Ahmad, F. A., Ashraf, S. A., Saad, H. H., Wahab, S., Khan, M. I., Ali, M., Mohan, S., Hakeem, K. R., & Athar, M. T. (2021). An updated knowledge of Black seed (Nigella sativa Linn.): Review of phytochemical constituents and pharmacological properties. Journal of herbal medicine, 25, 100404. https://doi.org/10.1016/j.hermed.2020.100404}

_{3) Yimer, E. M., Tuem, K. B., Karim, A., Ur-Rehman, N., & Anwar, F. (2019). Nigella sativa L. (Black Cumin): A Promising Natural Remedy for Wide Range of Illnesses. Evidence-based complementary and alternative medicine : eCAM, 2019, 1528635. https://doi.org/10.1155/2019/1528635}

_{4) Borusewicz M, Janeczko Z. Nigella sativa — roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Post Fitoter. 2015; 16(4): 223–236, doi: 10.1007/springerreference_69007.}

_{5) https://pantabletka.pl/czarnuszka-na-co/}

_{6) Jurczak R., Reguła J., Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 9/2018.}

_{7) Salem ML. Immunomodulatory and therapeutic properties of the Nigella sativa L. seed. Int Immunopharmacol. 2005 Dec;5(13-14):1749-70. doi: 10.1016/j.intimp.2005.06.008. Epub 2005 Jul 1. PMID: 16275613.}

_{8) Khan MA. Chemical composition and medicinal properties of Nigella sativa Linn. Inflammopharmacology. 1999;7(1):15-35. doi: 10.1007/s10787-999-0023-y. PMID: 17657444.}

_{9) Khan MTH, Ather A. Lead Molecules from natural products: discovery and new trends. Advances in Phytomedicine II. Elsevier Science&Technology 2006}