Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) – objawy, leczenie, dieta

Przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO) jest powszechnie diagnozowanym zaburzeniem żołądkowo-jelitowym dotykającym miliony osób na całym świecie. SIBO charakteryzuje się obecnością nieprawidłowej ilości mikroorganizmów w jelicie cienkim wraz z konstelacją objawów ze strony przewodu pokarmowego – złotym standardem dla diagnozy SIBO jest obecność ≥103 jednostek tworzących kolonie na mililitr. Oprócz samej liczby bezwzględnej, kluczowy wydaje się być również rodzaj występującej flory bakteryjnej.

Jak rozwija się przerost bakteryjny jelita cienkiego?

Dwa procesy, które najczęściej predysponują do przerostu bakterii, to zmniejszone wydzielanie kwasu żołądkowego i zaburzenia motoryki jelita cienkiego. Zaburzenia funkcji immunologicznej jelit i nieprawidłowości anatomiczne przewodu pokarmowego również zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju SIBO. Po wystąpieniu przerostu bakterii może zostać wywołana odpowiedź zapalna w błonie śluzowej jelita, dodatkowo zaostrzając typowe objawy SIBO. Chociaż nie jest to powszechnie postrzegane, przerost flory jelitowej jelita cienkiego może powodować mikroskopijne zapalenie błony śluzowej. Pacjenci z niedoborem odporności, czy to z powodu nieprawidłowej odpowiedzi przeciwciał, czy odpowiedzi limfocytów T, także są podatni na przerost bakterii.

Kwas żołądkowy hamuje wzrost bakterii, ograniczając w ten sposób liczbę bakterii w górnej części jelita cienkiego. Zmniejszona produkcja kwasu (hipochlorhydria) jest czynnikiem ryzyka dla SIBO i może rozwinąć się po kolonizacji Helicobacter pylori lub w wyniku starzenia. Zaburzenia motoryki jelita cienkiego również predysponują do rozwoju SIBO, ponieważ bakterie mogą nie być skutecznie usuwane z proksymalnego jelita do okrężnicy. SIBO może rozwijać się w różnych populacjach pacjentów, a możliwych przyczyn jest naprawdę sporo, a te wymienione to tylko namiastka z nich.

Jak rozpoznać SIBO? Objawy, diagnoza i leczenie

Objawy SIBO są niespecyficzne i obejmują wzdęcia, bóle i dyskomfort w okolicy brzucha, biegunkę, przewlekłe zmęczenie i osłabienie. Dodatkowo często wytwarzane są duże ilości gazów (metanu, wodoru i siarkowodoru) co tworzy naprawdę spory dyskomfort. Częstotliwość i nasilenie objawów prawdopodobnie odzwierciedla zarówno stopień przerostu bakterii, jak i stopień zapalenia błony śluzowej. Niespecyficzny charakter tych dolegliwości sprawia, że ​​SIBO jest trudny do klinicznego odróżnienia od innych jednostek chorobowych, takich jak IBS (zespół jelita drażliwego) czy nietolerancja laktozy. W konsekwencji SIBO prowadzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, a w kolejnym etapie do dalszych groźnych powikłań związanych z niedoborami.

Diagnoza SIBO jest kontrowersyjna, lecz trzeba jasno i wyraźnie podkreślić – zajmuje się nią wyłącznie lekarz. W literaturze istnieje poważna niezgoda co do tego, który test jest najbardziej odpowiedni w warunkach klinicznych lub badawczych. Zazwyczaj stosuje się dwa testy: wodorowe testy oddechowe oraz testy metanowo-wodorowe. Dodatkowo, niezbędne jest przeprowadzenie dokładnego i rzetelnego wywiadu z pacjentem.

Leczenie SIBO powinno być kompleksowe. Przede wszystkim, należy zacząć od dokładnej diagnozy. Konieczne jest również wsparcie dietetyczne oraz antybiotykoterapia. Często bardzo pomocna może okazać się także pomoc psychologa. Często wspomina się także o korzyściach płynących z dobrze dobranej probiotykoterapii – taki zabieg może pomóc w przywróceniu równowagi mikrobioty jelitowej.

Jaka dieta w przypadku przerostu bakteryjnego jelita cienkiego?

Niestety w tym przypadku kluczowa może okazać się indywidualizacja i personalne podejście do pacjenta. Jednym z najczęściej stosowanych modeli jest dieta low FODMAP, która zazwyczaj kojarzona jest z IBS (zespołem jelita drażliwego). Co ciekawe, wskazuje się, że nawet 85% pacjentów z IBS ma jednocześnie SIBO. Dieta low FODMAP została opracowana przez naukowców z Monash University, która z założenia ma eliminować i/lub ograniczać grupy produktów spożywczych bogatych w węglowodany należące do grupy FODMAP (fermentujące oligo-, di-, monosacharydy i poliole) – to grupa węglowodanów, która wyjątkowo często i w dużym stopniu powoduje problemy i trudne dolegliwości jelitowe. Niestety nie mamy pewności co do skuteczności tego modelu w przypadku SIBO. Trzeba jasno podkreślić, że osoby zmagające się z SIBO potrzebują stałego wsparcia dietetyka – tylko w taki sposób na podstawie ciągłych zmian i obserwacji można dojść do jasnych wniosków i komponować swój jadłospis.

Podsumowując:

SIBO, czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, to coraz częściej diagnozowane zaburzenie, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Nadmierna ilość bakterii w jelicie cienkim zaburza prawidłową równowagę mikrobioty, prowadząc do objawów takich jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunka, czy przewlekłe zmęczenie. W wyniku toczącego się stanu zapalnego błony śluzowej jelita dochodzi do zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, co skutkuje niedoborami, m.in. niedoborem witaminy B12, i może prowadzić do wtórnego niedożywienia. SIBO często współwystępuje z zespołem jelita drażliwego (IBS), a jego diagnoza bywa trudna ze względu na niespecyficzne objawy, które mogą przypominać nietolerancję laktozy czy inne zaburzenia trawienne. Nie bez znaczenia są też czynniki ryzyka, takie jak przewlekłe zapalenie trzustki, niewydolność trzustki czy choroby neurodegeneracyjne jak choroba Parkinsona, które mogą wpływać na motorykę jelit. Leczenie SIBO wymaga kompleksowego podejścia: stosuje się antybiotyki w celu redukcji nadmiaru bakterii, jednak równie istotne jest długofalowe wsparcie dietetyczne. Najczęściej stosowaną strategią żywieniową jest dieta FODMAP, która ogranicza fermentujące węglowodany i zmniejsza objawy związane z nadmierną fermentacją jelitową. Kluczowa pozostaje jednak personalizacja diety oraz regularne wsparcie specjalisty, ponieważ skuteczność interwencji może różnić się w zależności od pacjenta.

Bibliografia:

1) Jarosz M i In. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, red. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Charzewska J, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020.

2) Gawęcki J., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, PWN, Warszawa, 2012

3) Dukowicz, A. C., Lacy, B. E., & Levine, G. M. (2007). Small intestinal bacterial overgrowth: a comprehensive review. Gastroenterology & hepatology, 3(2), 112–122.

4) Takakura, W., & Pimentel, M. (2020). Small Intestinal Bacterial Overgrowth and Irritable Bowel Syndrome – An Update. Frontiers in psychiatry, 11, 664. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00664

5) Sorathia SJ, Rivas JM. Small Intestinal Bacterial Overgrowth. [Updated 2021 Jul 18]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546634/

6) Rao, S., & Bhagatwala, J. (2019). Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Clinical Features and Therapeutic Management. Clinical and translational gastroenterology, 10(10), e00078. https://doi.org/10.14309/ctg.0000000000000078

7) Achufusi, T., Sharma, A., Zamora, E. A., & Manocha, D. (2020). Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Comprehensive Review of Diagnosis, Prevention, and Treatment Methods. Cureus, 12(6), e8860. https://doi.org/10.7759/cureus.8860

8) Bures, J., Cyrany, J., Kohoutova, D., Förstl, M., Rejchrt, S., Kvetina, J., Vorisek, V., & Kopacova, M. (2010). Small intestinal bacterial overgrowth syndrome. World journal of gastroenterology, 16(24), 2978–2990. https://doi.org/10.3748/wjg.v16.i24.2978

9) Vyas U, Ranganathan N. Probiotics, prebiotics, and synbiotics: gut and beyond. Gastroenterol Res Pract. 2012;2012:872716. doi: 10.1155/2012/872716. Epub 2012 Sep 19. PMID: 23049548; PMCID: PMC3459241.

10) Gąsiorowska J, Czerwionka-Szaflarska M. Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego a zespół jelita nadwrażliwego. Prz Gastroenterol 2013; 8 (3): 165-171.

11) Bellini, M., Tonarelli, S., Nagy, A. G., Pancetti, A., Costa, F., Ricchiuti, A., de Bortoli, N., Mosca, M., Marchi, S., & Rossi, A. (2020). Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes. Nutrients, 12(1), 148. https://doi.org/10.3390/nu12010148

12) Rezaie A, Pimentel M, Rao SS. How to Test and Treat Small Intestinal Bacterial Overgrowth: an Evidence-Based Approach. Curr Gastroenterol Rep. 2016 Feb;18(2):8. doi: 10.1007/s11894-015-0482-9. PMID: 26780631. 13) Zhong C, Qu C, Wang B, Liang S, Zeng B. Probiotics for Preventing and Treating Small Intestinal Bacterial Overgrowth: A Meta-Analysis and Systematic Review of Current Evidence. J Clin Gastroenterol. 2017 Apr;51(4):300-311. doi: 10.1097/MCG.0000000000000814. PMID: 28267052.